تیروئیدیت هاشیموتو یکی از اختلالات یا بیماری‌هایی است که در غده تیروئید به وجود می‌آید. از این بیماری با عنوان بیماری هاشیموتو نیز یاد می‌شود. غده تیروئید چیست؟ این غده در اطراف گردن قرار دارد و بصورت پروانه‌ای شکل است. این غده با تولید هورمون‌های T3 و T4 عملکرد بسیاری از ارگان‌های بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. البته باید یادآوری کنیم که غده تیروئید جهت عملکرد دقیق وابسته به فعالیت هیپوفیز نیز هست.
بیماری هاشیموتو چیست؟
بیماری هاشیموتو یکی از بیماری‌های خود ایمنی مرتبط با غده تیروئید است. زمانی که فرد مبتلا به بیماری هاشیموتو می‌شود، سیستم ایمنی علیه بافت‌های خود بدن وارد عمل می‌شود. در افراد درگیر به هاشیموتو، سیستم ایمنی غده تیروئید را مورد هدف حمله قرار می‌دهد. زمانی که سیستم ایمنی علیه غده تیروئید وارد عمل می‌شود، غده تیروئید نمی‌تواند به‌اندازه کافی هورمون T3 و T4 تولید کند. بنابراین فرد مبتلا به کم‌کاری تیروئید نیز می‌شود.
زمانی که هورمون کافی از غده تیروئید ترشح نشود، بدن دچار اختلال در متابولیسم می‌شود و به‌اصطلاح سوخت‌وساز آن برهم می‌خورد. عدم تولید کافی هورمون از غده تیروئید عملکرد قلب و سرعت سوخت‌وساز بدن یا استفاده بدن از کالری دریافتی از طریق غذاها را کاهش می‌دهد.
دلیل ابتلا به بیماری هاشیموتو چیست؟
هنوز علت دقیقی برای ابتلای افراد به بیماری هاشیموتو یافت نشده. اما متخصصین معتقدند که عوامل متعددی در بروز این اختلال خود ایمنی نقش دارند. چهار دلیل عمده بروز بیماری خود ایمنی هاشیموتو به‌قرار زیر هستند.
ژن‌ها
مطالعات نشان می‌دهد، بیشتر افراد مبتلا به بیماری هاشیموتو در خانواده خود نیز کسانی را دارند که مبتلا به بیماری خود ایمنی باشند. بنابراین متخصصین پی بردند که وجود یک جزء ژنتیکی می‌تواند در افزایش شانس ابتلا به بیماری هاشیموتو تأثیرگذار باشد.
هورمون‌ها
زنان ۷ برابر بیشتر از مردان به هاشیموتو مبتلا می‌شوند. هورمون‌های جنسی نیز نقش بسزایی در ابتلا به این بیماری دارند. برخی از زنان نیز طول یک سال نخست پس از بارداری دچار اختلالات تیروئیدی می‌شوند. در بیشتر موارد اختلالات تیروئیدی ناشی از بارداری برطرف می‌شود، اما گاهی در آینده زن مبتلا به هاشیموتو خواهد شد.
ید بیش‌ازحد
مصرف ید بیش‌ازحد و حتی گاهی مصرف داروهایی به‌خصوص سبب تحریک غده تیروئید شده و فرد را در معرض ابتلا به بیماری قرار می‌دهد.
قرار گرفتن در معرض تشعشع
افرادی که مرتباً در تماس یا در معرض با تشعشات قرار می‌گیرند، احتمال ابتلایشان به هاشیموتو قوی‌تر است. این مورد بیشتر در افرادی که تحت درمان سرطان خون هاجکین هستند مشاهده می‌شود.
علائم بیماری هاشیموتو
همانند کم‌کاری تیروئید که بسیاری خیلی دیر متوجه ابتلا به آن می‌شوند، مبتلایان به هاشیموتو نیز در مراحل نخست علائم جدی در خود مشاهده نمی‌کنند. این بیماری معمولاً یا با علائم خیلی خفیف خود را نشان می‌دهد و یا اینکه تظاهر آن سال‌ها طول می‌کشد. اما بزرگ‌ترین و اولین علامت بیماری هاشیموتو افزایش سایز تیروئید است، که به آن گواتر گفته می‌شود.
گواتر گاهی سبب تورم جلوی گردن می‌شود. گاهی گواتر بزرگ عمل بلع یا قورت دادن را برای فرد بیمار دشوار می‌کند. دیگر علائم شایع کم‌کاری تیروئید در مبتلایان به هاشیموتو به شرح زیر است:
- احساس خستگی و کسالت
- افزایش وزن بدون دلیل
- پف کردن صورت و رنگ‌پریدگی
- احساس درد در مفاصل و عضلات
- یبوست و برهم خوردن عملکرد طبیعی دستگاه گوارش
- ناتوانی جنسی
- ایجاد اختلال در بارداری
- ریزش شدید موها و نازک شدن موها
- شکننده شدن موها
- برهم خوردن سیکل‌های قاعدگی یا قاعدگی‌های سنگین
- افسردگی
- کاهش ضربان قلب
بیشتر علائمی که ذکر کردیم در بسیاری از اختلالات جزئی و جدی دیگر نیز مشاهده می‌شود. بنابراین زمانی که این علائم را در خود دیدید به این معنا نیست که حتماً مبتلا به هاشیموتو هستید. بهتر است با حفظ خونسردی جهت معاینه و تشخیص دقیق به پزشک متخصص مراجعه نمایید.
ریسک‌فاکتورهای بیماری هاشیموتو چه هستند؟
عوامل زیر خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد:
- جنسیت: زنان بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند
- سن: این بیماری بیشتر در میان‌سالی بروز می‌کند
- سایر بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و دیابت نوع یک
- ژنتیک
- بارداری
- مصرف بیش از حد ید
- قرارگیری در معرض تشعشع
تشخیص بیماری هاشیموتو
در ابتدا پزشک با انجام یک معاینه بالینی غده تیروئید را ارزیابی می‌کند تا هرگونه تغییرات چه از نظر اندازه و یا از لحاظ بافتی تشخیص داده شود. در ادامه ممکن است یک آزمایش خون نیز تجویز شود. آژمایش‌های خون تشخیص اختلالات تیروئید به شرح زیر است.
آزمایش هورمون TSH
اگر سطح TSH خون بالاتر از حد نرمال باشد به این معنی است که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون T4 تولید نمی‌کند. در این آزمایش کم کاری قابل تشخیص است.
تست T4
سطح پایین T4 در خون نشان دهنده ابتلا به کم کاری تیروئید و بیانگر آن است که تیروئید قادر نیست به اندازه کافی هورمون به خون آزاد کند.
آزمایش آنتی بادی
وجود آنتی بادی‌های ضد تیروئید حاکی از خطر ابتلا به کم کاری تیروئید هاشیموتو است. علاوه‌بر آزمایش Anti TPO، تجویز آزمایشات تصویربرداری مانند سونوگرافی غده تیروئید نیز محتمل است. در سونوگرافی اندازه و ظاهر تیروئید و همچنین وجود ندول تیروئید قابل تشخیص است.
درمان بیماری هاشیموتو
درمان تیروئیدیت هاشیموتو بیشتر در قالب تجویز دارو انجام می‌گیرد. خوب است بدانید که هاشیموتو به‌صورت کامل درمان نمی‌شود، اما با جایگزین کردن هورمون‌ها با نسخه مصنوعی که دارو است، می‌توانید سطح هورمون‌ها را تنظیم کنید و متابولیسم طبیعی را به بدن برگردانید. قرص‌های کنترل بیماری هاشیموتو تا حدود زیادی مؤثر هستند و می‌توانند با کاهش علائم هاشیموتو کیفیت زندگی بیمار را ارتقا ببخشند. با توجه به تشخیص پزشک بیمار باید میزان دوز دقیقی را مصرف کند. دوز دارویی که پزشک تجویز می‌کند، به علل زیر بستگی خواهد داشت:
- سن
- وزن
- شدت کم‌کاری تیروئید
- ابتلا به اختلالات و بیماری‌های دیگر
- داروهایی که مصرفشان با هورمون‌های تیروئید مصنوعی در تداخل است
بعدازاینکه فرآیند درمان شما آغاز شد، پزشک متخصص آزمایش TSH را جهت کنترل عملکرد تیروئید و تعیین میزان دقیق دوز موردنیاز دارو تجویز خواهد کرد. برای اینکه بدنتان به روش درمانی پاسخ دهد، حداقل چند ماه صبوری کنید. چراکه هورمون‌های تیروئید در بدن فوق‌العاده آرام عمل می‌کنند و معمولاً چند ماهی زمان می‌برد تا کاهش سطح علائم هاشیموتو را تجربه کنید. زمانی که علائم عقب‌نشینی کنند، گواتر کوچک می‌شود و به حالت نرمال برمی‌گردد.
طول عمر بیماران هاشیموتو
حتی با وجود اینکه هاشیموتو ممکن است با عوارض بلند مدت همراه باشد اما تشخیص زودهنگام، درمان به موقع و مراقبت‌های سبک زندگی در کاهش علائم و پیش آگهی خوب این بیماری بسیار موثر است. با پیروی از این شیوه‌ها، کسانی که مبتلا به تیروئیدیت هاشیموتو هستند زندگی عادی و نرمال خواهند داشت. تیروئیدیت هاشیموتو بیشتر زنان میانسال را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کیفیت زندگی بیماران مبتلا در صورت رعایت نکردن نکات خودمراقبتی ممکن است دچار کاهش شود.
کم‌کاری تیروئید و بیماری هاشیموتو
در ابتدا اشاره کردیم که مبتلایان به هاشیموتو از کم‌کاری تیروئید رنج می‌برند. کم‌کاری تیروئید یک نوع شایع اختلال تیروئیدی به‌شمار می‌رود. زمانی که غده تیروئید به‌اندازه کافی هورمون T3 و T4 تولید نکند، فرد مبتلا به کم‌کاری تیروئید می‌شود. هورمون‌های تیروئیدی در غده تیروئید تولیدشده و از طریق جریان خون در بدن حرکت می‌کنند. بنابراین با کاهش سطح طبیعی هورمون‌های تیروئیدی تمام ارگان‌های بدن همچون قلب، مغز، ماهیچه‌ها و حتی پوست تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. غده تیروئید روند مصرف انرژی حاصل از غذاها توسط سلول‌ها را تحت کنترل دارد. ما به این پروسه متابولیسم یا سوخت‌وساز بدن می‌گوییم.
علل کم‌کاری تیروئید
شایع‌ترین دلیل کم‌کاری تیروئید، ابتلا به بیماری تیروئیدیت هاشیموتو است. بیماری هاشیموتو التهاب غده تیروئید است. از دیگر علل شایع کم‌کاری تیروئید می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- مصرف داروهای خاص
- پرتودرمانی گردن
- بارداری
- درمان با ید رادیواکتیو
- جراحی تیروئید
- کمبودید
- اختلال تیروئیدی مادرزادی
- اختلال در هیپوتالاموس
- آسیب غده هیپوفیز
هاشیموتو در دوران بارداری
هاشیموتو در صورت درمان نشدن می‌تواند منجر به مشکلاتی در دوران بارداری هم برای مادر و هم جنین شود. بیماری هاشیموتو خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می‌دهد.
پره اکلامپسی: پره اکلامپسی در واقع فشار خون بالا در دوران بارداری است که با مقدار غیر طبیعی پروتئین در ادرار نیز همراه است. این عارضه بیشتر در اواخر بارداری اتفاق می‌افتد و می‌تواند منجر به عوارضی مثل تولد زودرس، کم خونی و یا سقط جنین شود.
کم خونی: کم خونی که با کاهش تعداد گلبول‌های قرمز و هموگلوبین پایین مشخص می‌شود. عوارض کم خونی شامل موارد زیر است:
- تضعیف سیستم ایمنی
- خطر زایمان زودرس یا کم وزنی جنین در زمان تولد
سقط جنین: مدت‌هاست که ارتباط هاشیموتو با سقط جنین مشخص شده است. این آسیب تا حدی به دلیل عدم تعادل هورمون‌های تیروئید است و همچنین سطح هورمون‌های استروژن نیز غالبا پایین می‌آید. نتایج بعضی تحقیقات نشان می‌دهد که درمان مناسب تیروئید قبل از بارداری خطر سقط جنین را کاهش می‌دهد.
رژیم غذایی برای بیماری هاشیموتو
اگرچه یک رژیم غذایی قطعی و ثابت شده برای درمان افراد مبتلا به هاشیموتو وجود ندارد اما تحقیقات نشان داده است که پیروی از بعضی دستورات تغذیه‌ای و رژیم‌های خاص غذایی می‌تواند در کاهش شدت علائم تیروئید هاشیموتو موثر باشد. شواهد بالینی نشان داده است که رژیم‌های غذایی زیر در تسکین نسبی علائم هاشیموتو مفید هستند.
رژیم بدون گلوتن
بسیاری از افراد مبتلا به بیماری هاشیموتو دچار نوعی حساسیت غذایی به‌ویژه حساسیت به گلوتن نیز هستند. در رژیم غذایی بدون گلوتن تمام غذاهای حاوی گلوتن حذف می‌شوند. گلوتن پروتئینی است که در گندم و جو و سایر غلات وجود دارد. بهترین راه برای درمان علائم گلوتن اجتناب از غذاهای سرشار از گلوتن است. گلوتن معمولا در ماکارونی، نان، آبجو، سوپ و غلات یافت می‌شود. مصرف سبزیجات، میوه‌ها، گوشت بدون چربی، غذاهای دریایی، لوبیا، حبوبات، آجیل و تخم مرغ در این رژیم غذایی توصیه شده است.
رژیم غذایی بدون غلات
رژیم غذایی بدون غلات بسیار شبیه به رژیم بدون گلوتن است با این تفاوت که مصرف غلات نیز به طور کامل ممنوع است. از این غلات می‌توان جو دو سر و گندم سیاه را نام برد. باوجود این، شواهد علمی کافی در خصوص حذف غلات غیرگلوتن برای سلامتی افراد مبتلا به هاشیموتو وجود ندارد. عدم مصرف این غلات ممکن است فیبر و سایر مواد مغذی ضروری مثل سلنیوم که برای افراد مبتلا به هاشیموتو مهم هستند را از رژیم غذایی حذف کند.
رژیم پالئو
رژیم غذایی پالئو یا رژیم غار نشینی با تاکید بر مصرف غذاهای کامل و دوری از غذاهای فرآوری شده بر این پایه استوار است. هدف از رژیم غذایی پالئو کاهش غذاهایی است که باعث التهاب و آسیب به روده می‌شوند. در این رژیم غذایی مصرف غلات، لبنیات، سیب زمینی، لوبیا، عدس، شکر و روغن‌های صنعتی مجاز نیستند. گوشت‌های بدون چربی، سبزیجات، آجیل به جز بادام زمینی، دانه‌های خوراکی، غذاهای دریایی و چربی‌های مفید مانند آووکادو و روغن زیتون توصیه می‌شوند.
رژیم غذایی متعادل و مغذی
برای افرادی که تمایلی به حدف گروه‌های غذایی ندارند، انتخاب یک برنامه غذایی مغذی و متعادل بهترین گزینه است. یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی بر غذاهای کامل از جمله میوه‌ها و سبزیجات، چربی‌های سالم، پروتئین‌های بدون چربی و کربوهیدرات‌های فیبری تمرکز دارد. مواد غذایی مناسب در یک رژیم غذایی متعادل برای افراد مبتلا به تیروئید هاشیموتو عبارتند از:
- سبزیجات پهن برگ مانند کلم پیچ و اسفناج
- ماهی‌ها از جمله سالمون و ساردین
- انواع سبزیجات رنگی مانند کلم بروکسل، کلم بروکلی، هویج، چغندر و فلفل قرمز، فلفل زرد و نارنجی
- میوه‌ها نظیر انواع توت‌ها، سیب و موز
- چربی‌های مفید از جمله آووکادو و گردو و روغن زیتون
- پروتئین‌های بدون چربی از جمله توفو، تخم‌مرغ، آجیل، لوبیا و ماهی
- غذاهای فیبری از جمله لوبیا و حبوبات
- مصرف ادویه‌های ضد التهابی مانند زردچوبه و زنجبیل
کلام آخر
بیماری هاشیموتو یک اختلال تیروئیدی خودایمن است که با التهاب غدد تیروئید همراه است. این بیماری یکی از دلایل ابتلا به بیماری کم‌کاری تیروئید است. به همین علت مهم است که در مراحل اولیه بیماری تشخیص داده شود. عوامل وراثتی، هورمونی، مصرف ید بیش از حد و قرارگرفتن در معرض تشعشع از جمله دلایل ابتلا به این بیماری است. برای تشخیص این بیماری باید آزمایش تیروئید انجام شود.
دیدگاه‌ها